ხალიჩების შექმნის და გამოყენების ისტორია

ბერძნული მითოლოგიის მიხედვით, არაქნე (ძვ. ბერძნ. - ობობა) იყო ლიდიელი გოგონა, შესანიშნავი საფეიქრო საქმეში, რომელმაც სიამაყით გადაწყვიტა ზევსის საყვარელ ქალიშვილს, ქალღმერთ ათენას, შეჯიბრებოდა ხელსაქმეში. არაქნემ თავის ხელნაკეთ ხალიჩაზე ამოქარგა ღმერთების მიწიერი ცხოვრება, გამოსახა მათი სისუსტეები და ადამიანური ვნებები, რითაც განარისხა ათენა, რომელმაც დახია არაქნეს ნამუშევარი. შერცხვენილმა არაქნემ თავისივე ნამუშევრის ბაწარზე ჩამოიხრჩო თავი, რის შემდეგაც ათენამ ის გაათავისუფლა და სასჯელის ნიშნად ობობად გადააქცია, რათა მარად ყოფილიყო დაკიდებული თავის ქმნილებაზე.

ხალიჩას თავისი მისტიკური ხასიათი დღემდე მოჰყვება. ის ბავშვობიდანვე მომაჯადოებლად გამოიყურებოდა - ხალიჩები საუკეთესო ადგილად მიიჩნეოდა იატაკზე რბილად წამოსაგორებლად; რამდენიმე ბალიშის ძირს დაყრა და კომფორტული გარემო, რომელიც ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში სასიხარულო მოგონებად დარჩებოდა, გარანტირებული იყო! ხალიჩა, ალბათ, ერთ-ერთია იმ რამდენიმე ნივთთაგან, რომელიც ასახავს სახლის ინტერიერის ხასიათსა და სიმყუდროვეს.

ოდესმე გიფიქრიათ უძველესი ეპოქის ადამიანებზე, რომლებიც გამოქვაბულებს აფარებდნენ თავს, რამდენად რთული იქნებოდა მათთვის ცივ იატაკზე ცხოვრება? ადრე თუ გვიან მათ დაიწყეს ცხოველების კანის, ბეწვის, ფოთლების და სხვა მასალების გამოყენება, რათა გაეცალკევებინათ თავიანთი თავი ყინულოვანი ზედაპირებისგან. თუმცა, როდესაც დაიწყეს ცხოველების მოშენება, დამოკიდებულება ბეწვის გამოყენების მიმართ შეიცვალა და ამის ნაცვლად, ადამიანებმა დაიწყეს ცხვრისა და თხის მატყლის გამოყენება.

მიუხედავად იმისა, რომ ხალიჩაზე ხშირად ამბობენ უარს ალერგიის გამოწვევისა და რთული მოვლის გამო, დღევანდელი ხალიჩა გამოირჩევა წყალგაუმტარი მასალებითა და სხვა უპირატესობებით, რაც მას პოპულარულობას მატებს ინტერიერის დიზაინის სფეროში. მაგრამ საიდან მოდის ხალიჩა და როგორ დარჩა ის ასეთი პოპულარული? 

პაზირიკის ხალიჩა - უძველესი ხალიჩა მსოფლიოში

უძველესი ცნობილი ხალიჩა აღმოაჩინეს 1947 წელს ციმბირში გათხრების დროს. მისი აღმოჩენის ადგილის მიხედვით, ხალიჩას ეწოდა პაზირიკის ხალიჩა. მისი დამზადების ოსტატობა გამოირჩევა უმაღლესი დონით, რადგან ხალიჩას აქვს კვანძის უფრო მაღალი სიმკვრივე, ვიდრე დღეს მაღაზიებში ნანახი ხალიჩების უმეტესობას. გამოსახულებაც საკმაოდ საინტერესოა: შუა ნაწილი შედგება ლენტის მოტივებისგან, საზღვარზე კი ირმების მსვლელობა და ცხენებზე ამხედრებული მეომრები არიან გამოსახული. ეს ხალიჩა, სავარაუდოდ, სომხეთში ან სპარსეთში იყო დამზადებული დაახლოებით ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 400 წელს და როდესაც ის აღმოაჩინეს, იგი ყინულის ბლოკში იყო მოთავსებული, რის გამოც ასე კარგად არის შემონახული. 

არდაბილი

როცა ხალიჩებზე ვსაუბრობთ, მეტად აღსანიშნავი პერიოდია მე-16 საუკუნე, როცა ხალიჩების ხელოვნება განვითარდა სპარსეთსა და ინდოეთში როგორც ტექნიკურად, ისე მხატვრულად. ამ პერიოდში ყველაზე გამორჩეული და ალბათ, ყველაზე ცნობილი ხალიჩა მსოფლიოში, არდაბილის ხალიჩა დამზადდა. თავდაპირველად ორი ხალიჩა იყო, მაგრამ, მოგვიანებით, ერთი გამოიყენებს მეორეს შესაკეთებლად. ისინი პირველად მოათავსეს არდაბილის მეჩეთში. ყველაზე კარგად შემონახული ხალიჩა ინახება ლონდონის ვიქტორიასა და ალბერტის მუზეუმში. 

ხალიჩების დამზადების შესახებ ახალი ცნობები შემოიტანა მარკო პოლომ თავისი მოგზაურობიდან ცენტრალურ ანატოლიაში, დღევანდელ თურქეთში. ვაჭრობისა და ჯვაროსნული ლაშქრობების დროს, ხალიჩების დამზადებისას გამოყენებული ტექნიკა მალევე გახდა ცნობილი საფრანგეთსა და ინგლისში. ახლო აღმოსავლეთიდან საფრანგეთში ხალიჩების შეძენა იმდენად რთული გახდა, რომ 1608 წელს ჰენრი IV-მ თავის თავზე აიღო ხალიჩების ქარხნის გახსნა თავის სასახლეში, ლუვრში. მისმა მემკვიდრემ კი, ლუი XIII-მ გახსნა სახელოსნო "ფრანგული აღმოსავლური ხალიჩების" შესაქმნელად, რომლებიც ცნობილი გახდა როგორც "Savonnerie”, რომელმაც სახელი გაითქვა ევროპის პირველი ორიგინალური ხალიჩების დიზაინით. ამ ფრანგულ დიზაინს ნამდვილად ჰქონდა გარკვეული წარმატება, მაგრამ ახლო აღმოსავლეთის ხალიჩები მაინც სასურველ არჩევანად რჩებოდა.

ინგლისი მალევე მიჰყვა საფრანგეთს და 1655 წელს ააშენა ხალიჩების პირველი ქარხანა უილტონში. ინდუსტრიული რევოლუციის დადგომასთან ერთად, ხალიჩების წარმოებამ გადაინაცვლა კომერციულ ინდუსტრიაზე. მალევე განვითარდა ხალიჩების ქსოვის ახალი მეთოდები ხელმისაწვდომი ბუნებრივი მასალის გამოყენებით. მზარდ მოთხოვნასა და ტექნოლოგიურ განვითარებასთან ერთად, სინთეტიკური მასალები, ისევე როგორც შეღებვის მეთოდები, სწრაფად გადადიოდა ახალ ეტაპზე, რამაც განაპირობა დღეს არსებული ხალიჩების მრავალფეროვნება.

აქსმინსტერის ხალიჩა

აქსმინსტერის ხალიჩა იყო უნიკალური იატაკის საფარი, რომელიც თავდაპირველად დამზადდა 1755 წელს აქსმინსტერში დაარსებულ ქარხანაში, ინგლისში, თომას უიტის მიერ. საფრანგეთში წარმოებული Savonnerie-ის ხალიჩების მსგავსი, აქსმინსტერის ხალიჩა სიმეტრიულად იყო ხელით მოქსოვილი სელისა და კანაფის ქსოვილით. ფრანგული ხალიჩების მსგავსად, ისიც ხშირად ასახავდა რენესანსის არქიტექტურულ ან ყვავილოვან პატერნებს. უიტის ქარხანა დაიხურა 1835 წელს ხალიჩების წარმოების ახლებური მეთოდების მოსვლასთან ერთად, თუმცა, სახელი Axminster შემორჩა, როგორც ზოგადი ტერმინი მანქანური წარმოების ხალიჩებისთვის, რომლებიც მსგავსი ტექნიკით მზადდებოდა.

ბიგელოუს ელექტრული საქსოვი დაზგა

1839 წელს ერასტუს ბიგელოუმ სამუდამოდ შეცვალა ინდუსტრია ხალიჩების ქსოვის ელექტრული დაზგის გამოგონებით. ბიგელოუს ქარხანა, რომელმაც შექმნიდან პირველ წელს გააორმაგა ხალიჩების წარმოება, ახლა სმითსონის ინსტიტუტის კოლექციების ნაწილია. ბიგელოუმ 1877 წელს წარმოადგინა პირველი თანამედროვე მეთოდით მოქსოვილი ხალიჩა.

ინდუსტრიული რევოლუციის მოახლოებასთან ერთად და მე-19 საუკუნის შუა ხანებში სუპერმარკეტების გამოგონებამ ხელი შეუწყო საშუალო ფენის მომხმარებლებში შესყიდვის სურვილების ჩამოყალიბებას - მოვლენები სწრაფად ვითარდებოდა ხალიჩების ინდუსტრიაში, რასაც მოჰყვა ინოვაციები. ქარხნები საგრძნობლად ზრდიდნენ წარმოების სიჩქარეს, რამაც საგრძნობლად შეამცირა ფასები და გაზარდა ხალიჩის გაყიდვების მოცულობა.

ხალიჩის გამოყენება სახლებში

1950-იან წლებში ხალიჩების ინდუსტრიამ კიდევ ერთხელ განიცადა ცვლილება. ინდუსტრიული რევოლუციის შემდგომ პერიოდში ერთადერთი მასალა, რომელიც გამოიყენებოდა ხალიჩების დასამზადებლად, იყო ჩვეულებრივი ბამბა. დაახლოებით ამ ხანებში დალტონის ტექსტილის კომპანიებმა შემოიტანეს სხვა მასალა, რითაც გაიზარდა ხალიჩების ტიპების რაოდენობა და მოიცავდა არა მხოლოდ მატყლს, არამედ ხელოვნურ ბოჭკოებს, როგორიცაა პოლიესტერი, ნეილონი და აკრილი. ნეილონის ძაფების განვითარებით, მდიდრული და გამძლე ხალიჩა უფრო ეკონომიური და ხელმისაწვდომი გახადა მასებისთვის.

ხალიჩების ინდუსტრია დღეს

დღესდღეობით ამერიკის შეერთებული შტატები კვლავ მოწინავეა ხალიჩების მიმწოდებლებს შორის მთელ მსოფლიოში, თუმცა ხალიჩა გვხვდება ყველგან. სითბო და კომფორტი, რომელსაც ის უზრუნველყოფს, უახლეს ინოვაციებთან ერთად, განაპირობებს მის პოპულარობას.

ხალიჩა, როგორც იატაკის ერთგვარი აქსესუარი, სავარაუდოდ, არასოდეს გაქრება. ავეჯის სალონ “ბელუქსში” ხალიჩის შერჩევა შესაძლებელია როგორც ტექსტურის შეუზღუდავი მრავალფეროვნებით, ასევე ფერისა და პატერნის მიხედვით. გამძლე მასალა, რომელიც მდგრადია ლაქებისადმი და შესანიშნავია ნებისმიერი სტილის ინტერიერისთვის, ხალიჩას ღირსეულ კონკურენტად აქცევს იატაკის სხვა საფართან შედარებით. გასაკვირი არც არის, რომ მდიდარი კულტურული ისტორიისა და მაგიური მიმზიდველობის მქონე ხალიჩა კვლავაც იპყრობს ადამიანთა ყურადღებას და ინარჩუნებს პოპულარობას მრავალი წლის განმავლობაში.